Open access streeft naar vrije online toegang tot wetenschappelijke informatie. Dat betekent dat iedereen het werk gratis kan lezen en hergebruiken, bijvoorbeeld door het te downloaden, kopiëren, distribueren, printen, doorzoeken of indexeren.
Zonder toepassing van open access-licenties kan het gebeuren, dat we als NLDA voor gebruik van onze eigen publicaties moeten betalen.
Dit filmpje van het Samenwerkingsverband Hogescholen (SHB) legt heel helder uit wat open access is en hoe het in zijn werk gaat.
De Nederlandse regering neemt het standpunt in dat publiek gefinancierd onderzoek voor iedereen vrij toegankelijk moet zijn. Zij streeft naar 100% open access voor wetenschappelijke publicaties.
Ook de Europese Unie ondersteunt open science. Een onderzoeker die een toelage heeft vanuit het onderzoeksprogramma Horizon Europe of de European Research Council, is verplicht om open access te publiceren.
De transitie naar open access wordt versneld door Plan S. Dit is een initiatief van cOAlition S, een internationale groep van wetenschapsfinanciers, waaronder de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Publicaties die voortkomen uit gelden van deze financiers, moeten onmiddellijk open access beschikbaar gesteld worden. (bron: openaccess.nl)
Open access vergroot het bereik, de zichtbaarheid en impact van je onderzoek. 'NL Arms', het jaarlijkse overzicht van de NLDA, wordt bijvoorbeeld sinds 2020 open access gepubliceerd. Ter vergelijking: de uitgave van 2020 telt d.d. 29 juli 2022 in de SpringerLink-database 235.000 accesses* en dat aantal groeit dagelijks, tegenover 3.914 accesses voor de editie van 2019.
*Accesses: aantal keren dat de full text online is gelezen of de PDF is gedownload.
Open access publiceren in eigen beheer doe je met behulp van open licenties. Hiermee maak je in één keer aan iedereen duidelijk onder welke voorwaarden ze je werk mogen gebruiken, zonder dat er telkens toestemming nodig is. Creative Commons (CC)-licenties zijn door de academische wereld omarmd als de beste manier om deze toestemming te verlenen.
Een veelvoorkomend misverstand is dat je je auteursrechten opgeeft, als je je werk aanbiedt onder een CC-licentie. Ter geruststelling: met een CC-licentie behoud je al je rechten. Je geeft met een licentie enkel pro-actief toestemming om je publicatie te verspreiden, te delen of bij sommige licenties ook te bewerken. Zonder CC-licentie zou iedereen expliciet toestemming aan je moeten vragen voor elk gebruik van je werk.*
Bron: 'Uitleg bij de Creative Commons-licenties', creativecommons.nl, CC BY 4.0 gelicenseerd.
